سولفات روی یک نوع ترکیب معدنی و جامدی بلورین و بی رنگ است که به زینک سولفات نیز معروف است. این نمک به صورت بلورهای یک، شش و هفت آبه و یا نمک بدون آب وجود دارد. در میان انواع مختلف سولفات روی هفت آبه (ZnSO4 .7H2O) دارای اهمیت خاصی است. خاک‌هایی که دارای کمبود روی هستند و روی کافی نداشته باشند، گیاه با وجود هر گونه حساسیتی که به کمبود روی داشته باشد، تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
محصولات مناسب برای استفاده سولفات روی
محصولاتی نظیر ذرت، گندم، برنج، سویا، نخود، سورگوم، مرکبات و انگور که محصولاتی بسیار حساس هستند و همه تحت تاثیر کمبود روی هستند. درختان مرکبات در جنوب و شمال ایران در مقایسه با سایر درختان میوه مثل سیب، گلابی و هلو نسبت به کمبود کود سولفات روی حساس‌تر هستند.
برخی محصولات که نسبت به کمبود کود سولفات روی مقاوم هستند عبارت اند از:
هویچ، سبزیجات و جو، روی عنصری است که در مقادیر کم و حیاتی برای گیاه لازم است تا اجازه فعالیت‌های فیزیکی را به گیاه بدهد.
این فعالیت‌ها نقش مهمی در فرایندهای گیاه نظیر فتوسنتز و تشکیل قند، سنتز پروتئین، حاصلخیزی و رشد و مقاومت در برابر بیماری دارند. هنگامی که کمبود روی رخ می‌دهد این فعالیت‌های فیزیکی ضعیف شده و سلامت و حاصلخیزی گیاه را بسیار تحت تاثیر قرار می‌دهد که باعث افت محصول و پایین آمدن کیفیت آن است.
در میان ریزمغذی‌های اصلی گیاه، سولفات روی فواید بسیاری دارد. تشخیص کمبود و نیاز آن در محصولات بسیار آسان است. معمولاً تجزیه خاک و برگ نتایج خوبی در مورد احتمال وقوع کمبود کود روی سولفات می‌دهد و هنگامی که کمبود رخ داد و یا گیاه در معرض کمبود کود روی سولفات قرار دارد روش‌های متعددی برای بهبود سریع و مؤثر کمبود وجود دارد. حلالیت کود سولفات روی بسیار به PH خاک وابسته است.
پودر روی سولفات
زمان و مقدار مصرف کود سولفات روی:
این کود به روش‌های جانشینی عمقی یعنی روش چالکود و نواری و همین طور محلول پاشی قابل استفاده است. حتی در خاک‌های سبک نیز می‌توان از این کود توسط آبیاری استفاده کرد. اما تحت این شرایط بازیافت آن کم‌تر خواهد بود. محلول پاشی کود به صورت ۵ در ۱۰۰۰ اگر به همراه اوره و اسید بوریک در پاییز و اویل بهار باشد و اگر قبل از باز شدن شکوفه ها انجام شده باشد در شکل گیری و افزایش میوه دهی بسیار موثر است.
نحوه استفاده از کود سولفات روی:
استفاده از کود سولفات روی برای درختان و نباتات زراعی باید ویژگی های زیر را داشته باشد.
درختان:
از کود سولفات روی می‌توان برای کوددهی درختان در قسمت میانی سایه انداز درخت به همراه کود حیوانی و گوگرد استفاده کرد. میزان مصرف کود در هر درختی که به صورت بارور است حدود ۳۰۰ تا ۲۰۰۰ گرم است.
نباتات زراعی:
کود سولفات روی برای نباتات زراعی به میزان ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار در زیر خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کود باید هنگام تهیه بستر بذر نباتات همراه با سایر کودهای زمستانه مصرف شود.
روش محلول پاشی:
روش محلول پاشی این کود به نسبت ۳ تا ۵ در هزار در درختان میوه و به نسبت ۳ تا ۴ در هزار در محصولات زراعی است.
قرص روی سولفات
نقاط قابل استفاده کود سولفات روی:
در زمین‌های باغی و کشاورزی در ایران کمبود کود سولفات روی در خاک‌های آهکی با PH بالا بسیار شایع است. علائم ناشی از کمبود کود سولفات روی در اکثر نقاط ایران بسیار چشمگیر است. مصرف کودهای حاوی روی در این زمین‌ها برای بیشتر محصولات تا به حال مفید بوده و مصرف تدریجی این کود، باعث می‌شود عوارض ناشی از کمبود روی جبران شود. با تداوم فرایند کوددهی می‌توان عملکرد گل‌دهی و تشکیل میوه را نیز تقویت نمود.
پیشگیری و درمان:
کود سولفات روی در بسیاری از آنزیم‌های موجود در متابولیسم گیاه نقش دارد. مقدار RNA و ریبوزم موجود در سلول‌ها به هنگام کمبود روی به شدت کاهش پیدا می‌کند. عنصر روی به طور غیر مستقیم روابط آب در گیاهان را تنظیم می‌کند. وجود این عنصر برای سنتز اسید آمینه تریپوفان که در تولید آنزیم اکسین دخالت دارد لازم و ضروری است. فقدان آنزیم اکسین IAA که در اثر کمبود عنصر روی رخ می‌دهد، باعث رشد نکردن دیواره سلولی و کاهش جذب آب در آن گیاه می‌شود.
روی به شکل کاتیون دو ظرفیتی Zn+٢ جذب گیاه می‌شود. کمبود روی در باغات جوانی که اراضی آن بکر یا تسطیح شده باشد ظاهر می‌شود، به همین منظور توصیه شده است که قبل از اقدام به کاشت درخت وضعیت روی در این خاک‌ها بررسی شود و نسبت به اصلاح آن اقدام گردد. به دلیل اینکه گیاهان خانواده بقولات مانند شبدر و یونجه قدرت زیادی برای جذب عنصر روی و کود روس سولفات دارند و ریشه آن‌ها، روی را از اعماق خاک به سطح می‌آورد.
کاشت این گیاهان به عنوان کود سبز برای اصلاح اراضی که مشکوک به کمبود کود روی سولفات هستند، توصیه شده است. روی باید به صورت محلول در خاک وجود داشته باشد. ترکیب سولفات روی برای اصلاح کمبود عنصر روی با توجه به این که محول در آب هستند، بسیار مناسب هستند. مقدار مصرف سولفات روی ٢٠٠ تا ٤٠٠ گرم برای هر درخت است، همچنین ٢٠ تا ٤٠ کیلوگرم در هکتار برای کشت خطی است و 1.5 برابر آن برای کشت دست پاش هستند. ترکیب کلات روی نیز به منظور اصلاح کمبود عنصر روی بسیار مؤثر است ولی تهیه سولفات روی هم ارزان‌تر است و هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است.
سولفات روی در بطری
نشانه‌های نیاز به کود سولفات روی:
بیشتر از نیمی از زمین‌های زراعی و کشاورزی در کشور ایران دارای کمبود کود سولفات روی هستند. کمبود این کود برای زمین های کشاورزی باعث کاهش ٥٠ درصدی محصولات گردیده است. محصولاتی مانند غلات و درختان میوه مثل مرکبات، سیب، گلابی و هلو به شدت تحت تاًثیر کمبود کود سولفات روی هستند.
دلایل اصلی که باعث استفاده از کود سولفات روی در زمین های کشاورزی می‌شود عبارت است از آهکی بودن خاک‌های زراعی، PH بالا، مصرف فراوان و بیش از نیاز کودهای فسفاته، وجود غلظت‌های بالای بی کربنات در آب آبیاری در گیاهان مختلف نشانه‌های کمبود کود سولفات روی به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود که باعث خسارت‌های زیادی به گیاه می‌شود.
خسارت مهم کمبود کود سولفات روی ریختن میوه‌های درختان دانه دار و هسته دار در طول تکامل آن‌ها است و شدیدترین حالت را می‌توان در موقعی که سیب به اندازه گردو است مشاهده نمود. در این شرایط گاهی تا ٨٠ درصد میوه درختان ریزش خواهد داشت.
در مرکبات کمبود کود روی سولفات با پوست کلفت شدن و ضخیم شدن سفیده و غیر قابل فروش شدن میوه نمایان می‌گردد. حتی ممکن است در برگ‌های جوان باعث رنگ سبز یا زرد شود و یا لکه‌های سوخته در محل‌های میان رگبرگ‌ها در برگ‌های نسبتاً مسن مشاهده گردد. یا حتی ممکن است برگ‌های جوان در انتهای شاخه کوچک بمانند. در بعضی موارد باعث خشکیدگی بعضی از بافت‌ها می‌شود. کمبود این ماده حتی باعث تاخیر در رسیدگی و بلوغ و رشد نامناسب میوه‌ها نیز می‌گردد.
مزایای استفاده از کود سولفات روی:
همان طور که اشاره شد وجود مقدار کافی کود روی سولفات در خاک باعث سرسبزی و شادابی برگ درختان و بوته‌ها خواهد شد. همچنین این کود سرعت رشد میوه‌ها را افزایش خواهد داد و از خشک شدن و ریزش میوه‌ها نیز تا حد قابل توجهی جلوگیری خواهد کرد.
مکانیزم اثر روی به این شکل است که این ماده معدنی سرعت فتوسنتز گیاه را افزایش داده و میزان جذب آب و سایر مواد معدنی مانند قند و پروتئین را افزایش خواهد داد. همچنین مقاومت گیاه را در مقابل بیماری‌ها و آفات افزایش خواهد داد. کود سولفات روی دارای مقادیر زیادی گوگرد می‌باشد.
عنصر گوگرد خود سبب کاهش PH خاک و در نتیجه جذب بهتر مواد معدنی و اسید آمینه‌ها توسط گیاه خواهد شد. همچنین کود سولفات روی با افزایش درصد جذب آب توسط گیاه، درصد سنتز اسید آمینه را افزایش خواهد داد. همانطور که می‌دانید این ماده باعث ایجاد آنزیم لازم در گیاه می‌شود و اگر میزان آنزیم‌های موجود در گیاه کاهش یابد، درصد جذب آب توسط آوند‌های گیاه کاهش خواهد یافت و در نتیجه، خشکی برگ‌ها و ساقه‌ها را شاهد خواهیم بود.
جالب است بدانید که فلز روی باعث فعال شدن ۳۰۰ نوع آنزیم در گیاهان و درختان و محصولات خواهد شد. این آنزیم‌ها وظیفه رشد، باروری، افزایش سرعت فتوسنتز و سنتز، حفظ طراوت و سرسبزی، افزایش مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها و افزایش سطح مقاومت در برابر شوری خاک و گرمای بیش از حد را بر عهده خواهند داشت.
روی سولفات در بطری به صورت دونه ای
جمع بندی:
مصرف کود روی دار مانند کود سولفات روی در حالت یک تا دو سال در میان، کمبودهای ناشی از این عنصر را جبران می‌کند. ترکیب شیمیایی کود سولفات روی که برای مصارف صنعتی و کشاورزی استفاده می‌شود معمولاً با درصد خلوص مورد نظر در صنایع تولید کننده تولید می‌شوند. بسته بندی‌های حاوی این پودر معدنی در وزن 25 کیلوگرم به فروش می‌رسند، اما اگر نیاز مصرف کنندگان بیش از این مقدار هم باشد، امکان فروش در مقادیر تناژ نیز وجود دارد.
این ماده در دو ساختار سولفات روی 4 آبه و 7 آبه تولید می‌شود. برای خرید سولفات روی به صورت کریستاله و پودر دانه بندی بهتر است از طریق شرکت‌های بازرگانی معتبر و معروف در این زمینه اقدام شود تا کیفیت محصولات نیز تضمین گردد.
