معرفی گل بنفشه معطر

بنفشه معطر (با نام علمی Viola odorata) که در ایران آن را به نام «گل بنفشه» یا «بنفشه انگلیسی» نیز می شناسند، گیاهی کوچک، مقاوم و چندساله است که پیام آور بهار محسوب می شود. این گیاه بومی اروپا و آسیاست اما به دلیل عطر بی نظیر و خواص فراوانش، اکنون در سراسر جهان یافت می شود.

در ادامه با ویژگی ها، روش نگهداری، کاربردها و داستان های شگفت انگیز این گل زیبا آشنا می شویم.

مشخصات ظاهری بنفشه معطر

بنفشه معطر گیاهی همیشه سبز (در مناطق معتدل) و کوتاه قد است که ارتفاع آن معمولاً به ۱۰ سانتی متر (۴ اینچ) می رسد. این گیاه از طریق ساقه های رونده (Runners) روی سطح زمین پخش می شود و ریشه می زند.

• برگ ها: برگ های این گیاه به شکل قلب، دندانه دار، کمی کرک دار و به رنگ سبز تیره هستند. این برگ ها معمولاً به صورت طوقه ای (Rosette) رشد می کنند.
• گل ها: دارای ۵ گلبرگ بیضی شکل هستند. رایج ترین رنگ آن بنفش تیره یا آبی متمایل به بنفش است، اما رنگ های سفید، یاسی و صورتی نیز وجود دارند.
• عطر: بارزترین ویژگی این گونه، عطر شیرین و دلنشین آن است.

نکته مهم در تشخیص: این گیاه شباهت زیادی به «بنفشه سگ» (Viola riviniana) دارد. ظاهر آن ها تقریباً یکسان است، اما بنفشه سگ کاملاً بدون بو است.

شرایط نگهداری و کاشت در باغچه و گلدان

اگرچه بنفشه معطر در جنگل ها و پرچین ها به صورت خودرو می روید، اما کاشت آن در باغچه یا گلدان بهترین راه برای لذت بردن از آن است (به ویژه که چیدن نوع وحشی آن باعث انقراضش می شود).

۱. نور و دما

این گیاه عاشق سایه یا نیم سایه است. بهترین مکان برای کاشت آن، زیر سایه درختان یا درختچه هاست. بنفشه معطر به سرما بسیار مقاوم است و حتی در دمای زیر صفر نیز دوام می آورد، اما در مناطق گرم و بیابانی، در تابستان به خواب می رود و با خنک شدن هوا دوباره سبز می شود.

۲. خاک و آبیاری

• خاک: خاکی غنی، با زهکشی خوب و حاوی مواد آلی (هوموس) را ترجیح می دهد.
• آبیاری: به آبیاری منظم نیاز دارد، اما نباید غرقاب شود. رطوبت یکنواخت برای گلدهی آن عالی است.

۳. تکثیر

این گیاه به سرعت از طریق ساقه های رونده تکثیر می شود. همچنین می توانید آن را از طریق بذر در اواخر پاییز یا اوایل بهار بکارید.

کاربردهای شگفت انگیز بنفشه معطر

جذابیت بنفشه معطر تنها به زیبایی باغچه ختم نمی شود؛ این گیاه ارزشمند کاربردهای متنوعی در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی دارد:

۱. مصارف خوراکی

آیا می دانستید گل های بنفشه خوراکی هستند؟

• شیرینی پزی: گل های بنفشه را می توان برای تزیین کیک و دسر استفاده نمود.
• سالاد: گلبرگ های تازه طعمی ملایم دارند و می توانند به سالادها اضافه شوند.
• شربت: فرانسوی ها از عصاره این گل شربت های معروفی تهیه می کنند که در دسرها و نوشیدنی ها کاربرد دارد.

بذر گل بنفشه نارنجی

۲. خواص دارویی و سنتی

در طب گیاهی سنتی، از بنفشه معطر برای درمان بیماری های مختلفی استفاده می شده است:

• رفع سردرد، افسردگی و بی خوابی.
• درمان مشکلات تنفسی و ریوی (به دلیل خاصیت خلط آوری).
• برگ ها و گل های آن از دیرباز برای تسکین دردهای جسمانی کاربرد داشته اند.

۳. صنعت عطرسازی

عطر بنفشه در دوران باستان و به ویژه در دوره ویکتوریا بسیار محبوب بود. اگرچه امروزه تولید روغن طبیعی گل بنفشه بسیار کم و گران است، اما «اسانس برگ بنفشه» همچنان در عطرسازی مدرن کاربرد دارد.

راز عطر بنفشه

یک افسانه قدیمی می گوید که بنفشه فقط یک بار اجازه می دهد آن را بو کنید و سپس حس بویایی شما را می دزدد!

این گل حاوی ماده ای شیمیایی به نام «بتا-یونون» (Beta-ionone) است. این ماده گیرنده‎های بویایی بینی انسان را برای لحظاتی از کار می اندازد. بنابراین بعد از یک بار بو کردن، برای چند لحظه دیگر بویی حس نمی کنید تا زمانی که گیرنده های بینی دوباره فعال شوند.

بذر گل بنفشه صورتی

بنفشه در فرهنگ

این گل زیبا فراتر از یک گیاه زینتی، جایگاهی ویژه در فرهنگ، تاریخ و اساطیر ملل دارد:

• نماد عشق و باروری: یونانیان باستان بنفشه را نماد عشق و باروری می دانستند و از آن در معجون های عشق استفاده می کردند. این گل همچنین نماد شهر آتن بوده است.
• افسانه پرسفونه: گفته می شود وقتی «هادس» (خدای دنیای مردگان)، پرسفونه (الهه بهار) را ربود، او در حال چیدن گل های بهاری از جمله بنفشه بود.
• ناپلئون و ژوزفین: بنفشه گل محبوب ناپلئون بناپارت و همسرش ژوزفین بود. پس از مرگ ناپلئون، در گردنبند او گل های بنفشه خشک شده ای پیدا شد که از مزار ژوزفین چیده شده بود.

بذر گل بنفشه آتش

نتیجه گیری

بنفشه معطر یکی از گیاهان ارزشمند برای حیات وحش است و منبع مهمی از شهد برای پروانه های جنگلی محسوب می شود. متأسفانه جمعیت این گیاه در طبیعت به دلیل چیدن بی رویه رو به کاهش است.

بنابراین، اگر به خواص دارویی یا خوراکی این گیاه علاقه دارید، به جای چیدن آن از طبیعت، توصیه می شود خودتان آن را در گلدان یا باغچه منزل بکارید تا هم از عطر آن لذت ببرید و هم به حفظ محیط زیست کمک کنید.

سوالات متداول

1. آیا می توانم گل بنفشه را به عنوان گیاه آپارتمانی داخل منزل نگهداری کنم؟

   اگرچه کاشت آن در گلدان ممکن است، اما بنفشه معطر گیاهی مناسب برای فضای بسته و گرمِ داخل خانه نیست. این گیاه برای گلدهی و سلامت به هوای خنک و تهویه زیاد نیاز دارد. هوای خشک و گرم داخل آپارتمان باعث می شود گیاه به سرعت دچار آفت «کنه تارعنکبوتی» شود و از بین برود. بهترین جا برای گلدان بنفشه، تراس یا پشت پنجره ای است که هوای خنک بیرون به آن می خورد.

2. آیا تمام قسمت های گیاه بنفشه خوراکی هستند؟

   خیر، باید احتیاط کنید. همان طور که در متن گفته شد گل ها و برگ های جوان خوراکی هستند، اما ریشه و دانه های بنفشه معطر حاوی موادی هستند که می توانند باعث تهوع و استفراغ شدید شوند. بنابراین هنگام استفاده خوراکی، فقط از گلبرگ و برگ استفاده کنید.

3. فصل دقیق گلدهی بنفشه چه زمانی است؟

   بنفشه معطر معمولاً یکی از اولین گل هایی است که باز می شود. بسته به اقلیم منطقه شما، گلدهی از اواخر زمستان (اسفند ماه) آغاز شده و تا اواسط بهار (اردیبهشت) ادامه می یابد. گاهی اوقات در پاییز نیز اگر هوا خنک و مرطوب باشد، شاهد یک دوره گلدهی دوم و خفیف خواهید بود.

4. مهم ترین آفاتی که این گیاه را تهدید می کنند چیست؟

   دو دشمن اصلی بنفشه، کنه تارعنکبوتی است که در هوای گرم و خشک موجب زردی برگ ها می شود و حلزون ها و راب ها که با تغذیه از برگ های لطیف، آسیب های جدی به گیاه وارد می کنند.

5. آیا بنفشه معطر مهاجم است و به گیاهان دیگر آسیب می زند؟

   این گیاه به دلیل داشتن ساقه های رونده، تمایل دارد سطح زمین را بپوشاند (Ground cover). اگرچه به اندازه برخی علف های هرز مهاجم نیست، اما اگر در کنار گیاهان ضعیف و کوچک کاشته شود، ممکن است جای آن ها را بگیرد. با این حال، کنترل آن آسان است و کندن بوته های اضافی به راحتی انجام می شود.

6. بهترین زمان برای برداشت گل ها جهت مصرف دارویی یا شربت چه موقع است؟

   بهترین زمان، صبح زود و بلافاصله پس از خشک شدن شبنم روی گلبرگ هاست. در این زمان، عطر و مواد مؤثره گیاه در بالاترین حد خود قرار دارد. سعی کنید گل هایی را بچینید که کاملاً باز شده اند اما هنوز شروع به پژمرده شدن نکرده اند.