خواص پونه کوهی چیست

پونه گوهی یا مرزنگوش یا اورگانو گیاهی از خانواده نعناییان است. این گیاه با نام انگلیسی Pennyroyal و نام علمی Mentha pulegium شناخته می‌شود. زادگاه اصلی این گیاه در اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه قرار دارد و سال‌هاست که از آن به عنوان یک ادویه در درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. پونه کوهی علاوه بر خواص درمانی کاربردهای بسیار زیادی دارد. از مهم‌ترین کاربرد‌های این گیاه دور کردن حشرات موذی مانند موش از محیط است. در این مقاله می‌خواهیم شما را به طور کامل با مزایا و خواص پونه کوهی آشنا کنیم.

معرفی پونه کوهی:

پونه کوهی گیاهی گلدار است و به صورت علفی رشد می‌کند. بوته‌ این گیاه ارتفاعی در حدود ۷۵ سانتی‌متر دارد و از برگ‌هایی بیضوی و سبز رنگ پوشیده شده است. سطح این برگ‌ها از کرک‌های خاکستری رنگ و کوچکی پوشیده شده است. این گیاه در واقع ظاهری شبیه نعناع دارد با این تفاوت که برگ‌های آن کشیده‌تر و روشن‌تر هستند و نسبت به نعنا بوته مقاوم‌تری دارد. از طریق ساقه‌های زیر زمینی خود که ریزوم نامیده می‌شوند در سطح زمین و در خاک‌های غنی از مواد آلی گسترش می‌یابد. گل‌های این گیاه به رنگ‌های سفید و بنفش دیده می‌شوند و به صورت خوشه‌ای در طول محور ساقه می‌رویند.

پونه‌های کوهی در ابتدا طعم تند و تیز و قوی دارند ولی بعد از مدتی در دهان احساس خنکی ایجاد می‌کنند. پونه کوهی مانند سایر گونه‌های خانواده نعناییان دارای طبع گرم و خشک هستند. معمولا به صورت خودرو در کنار چشمه‌ها، کوهسار‌ها و برف‌های آب شده می‌رویند. فصل بهار مخصوصا بین ماه‌های فروردین و اردیبهشت بهترین زمان جهت برداشت این گیاه محسوب می‌شود‌. در ایران در شهرهایی مانند فارس (داراب، جهرم، فسا، کازرون)، جنوب استان کرمان (جیرفت، منوجان، عنبرآباد)، استان خوزستان (بهبهان، شوش و رامهرمز) استان‌های کهکیلویه و بویر احمد، ایلام، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، استان قزوین، تهران و سمنان پونه کوهی بیشترین پراکنش را دارد.

معرفی پونه کوهی

خواص درمانی پونه کوهی:

این گیاه ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و شامل ویتامین‌هایی مانند A، B، C و K است. از مهم‌ترین مواد معدنی موجود در این گیاه می‌توان به عناصری مانند آهن، منیزیم، کلسیم، پتاسیم و منگنز اشاره کرد. همچنین این گیاه سرشار از فیبر، پیروکسیدین و اسیدهای چرب امگا ۳، رزماریک اسید، تیمول و کارواکول هستند. هنوز تحقیقات انجام شده در مورد تاثیرات پونه کوهی بر سلامتی انسان کامل نشده است و نیازمند مطالعه و تحقیقات بیشتر است. با این حال مردم خاورمیانه از گذشته تاکنون از این گیاه در طب سنتی و درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌کردند و شواهد به دست آمده طی این سال‌ها به خوبی گویای خواص متعدد این گیاه است. این خواص عبارت اند از:

درمان سرماخوردگی و آنفولانزا:

این گیاه سرشار از ماده‌ای به نام منتول است که نقش موثری در تسکین علائم سرماخوردگی و آنفلونزا مانند تب، گلودرد و آبریزش بینی دارند. همچنین این گیاه خاصیت خلط آوری بالایی دارد و با شل کردن مخاط و پاک کردن عفونت از دستگاه تنفسی باعث تقویت ریه‌ها می‌شوند.

مبارزه با باکتری‌ها:

روغن این گیاه سرشار از موادی به نام تیمول و کارواکول است. تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، نشان داد که این دو ماده خاصیت ضدعفونی کنندگی بالایی دارند و قادر به بین بردن باکتری استافیلوکوکوس است. این باکتری معمولا در لبنیات و مواد گوشتی رشد می‌کند. همچنین توانایی مقابله با ۱۱ باکتری دیگر که در برابر آنتی بیوتیک‌ها مقاوم هستند نیز در این آزمایش‌ها ثابت شده است. بنابراین شما می‌توانید با اضافه کردن روغن پونه کوهی به موادغذایی باعث ضد عفونی آن‌ها شوید.

درمان بیماری‌های گوارشی:

چای این گیاه از گذشته تا کنون برای درمان و تسکین بیماری‌های گوارشی مانند نفخ، گاز معده و درد معده استفاده شده است. همچنین این گیاه دارای خاصیت ضد اسپاسم بالایی است که نقش مهمی در کاهش درد و گرفتگی معده دارد‌. از طرف دیگر تیمول و کارواکول موجود در این گیاه با کنترل انگل معده از ابتلا به بیماری‌های گوارشی جلوگیری می‌کنند.

خواص درمانی پونه کوهی

خاصیت ضد سرطانی:

مواد موجود در این گیاه از توده‌ای شدن سلول‌های ملانوما جلوگیری می‌کنند و مانع ابتلا به سرطان پوست می‌شود. از طرف دیگر این گیاه از استرس اکسیدان‌ها، تشعشع، آسیب به DNA و میتوژن (نوعی پروتئین که باعث جدا شدن ناخواسته سلول‌ها می‌شود) جلوگیری می‌کند. بنابراین شما می‌توانید با داشتن یک رژیم غذایی سالم و استفاده روزانه از این گیاه احتمال ابتلا به بیماری سرطان را کاهش دهید.

حفظ سلامت استخوان‌ها:

با افزایش سن به تدریج سلامت استخوان‌ها کاهش می‌یابد به همین دلیل باید در طول زندگی همواره به فکر تغذیه سالم و حفظ سلامت استخوان‌ها باشید. پونه کوهی سرشار از ویتامین‌ها و مواد مغذی مانند آهن، کلسیم، منیزیم و ویتامین D است که از مهم‌ترین عناصر جهت تقویت استخوان‌ها محسوب می‌شوند. کلسیم با محافظت از ساختار استخوان و ویتامین D با افزایش جذب کلسیم باعث افزایش رشد استخوان‌ها در سنین رشد و جلوگیری از پوکی استخوان در کهنسالی می‌شوند.

کمک به درمان دیابت:

ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در این گیاه با کاهش مقاومت بدن نسبت به انسولین، تنظیم ژن‌های موثر بر میزان کربوهیدات و بهبود بافت‌های آسیب دیده کبد و کیله در درمان دیابت نوع دو بسیار موثر هستند. علاوه بر موارد گفته شده این گیاه دارای مقادیر بالایی از فیبر قابل هضم است که نقش موثری در کاهش قندخون دارد.

حفظ سلامت قلب:

اسیدهای چرب امگا۳ و پتاسیم موجود در این گیاه با کاهش فشارخون و کلسترول از التهاب سیستم قلبی و عروقی، تصلب شرایین، حمله قلبی و سکته مغزی جلوگیری می‌کند.

آرامبخش اعصاب:

در گذشته از این گیاه برای درمان بیماری‌های عصبی مانند صرع استفاده می‌شد همین امر نشان دهنده‌ خاصیت آرامبخشی فوق العاده این گیاه است و مصرف آن خوابی آرام و بدون استرس را برای شما به ارمغان می‌آورد. همچنین طبق تحقیقات انجام شده پونه کوهی در درمان افسردگی بسیار موثر است.

کاهش عفونت در بدن

کاهش عفونت در بدن:

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کارواکول و تیمول موجود در این گیاه خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی دارد و از بدن در مقابل بسیاری از ویروس‌ها محافظت می‌کند. همچنین این گیاه با خنثی کردن اثر مخرب نورویروس مانع ابتلا افراد به بیماری‌هایی خطرناکی مانند اسهال، بی‌حسی و درد شکمی می‌شود.

تنظیم چرخه قاعدگی:

این گیاه دارای خاصیت ایمنوگرافی بالایی است و باعث منظم شدن چرخه قاعدگی در خانم‌هایی می‌شود که از نامنظمی عادت ماهانه خود رنج می‌برند. از طرفی با مصرف این گیاه به صورت خشک شده، تازه یا دمنوش می‌توانید دردهای ناشی از قاعدگی را التیام دهید.

درمان درد‌های عضلانی:

تیمول و رزماریک اسید موجود در روغن این گیاه خاصیت گرم کنندگی و بی‌حس کنندگی بالایی دارند. با ماساژ دادن بدن با این روغن می‌توانید درد‌ و التهاب مفاصل را درمان کنید‌. همچنین این گیاه با حذف کردن اسید ارویک از سیستم گردش مواد در پا از ابتلا به بیماری‌هایی مانند آرتریت و روماتیسم جلوگیری می‌کند‌.

فرآورده‌های پونه کوهی

فرآورده‌های پونه کوهی:

در بازار معمولا به صورت پودر برگ خشک شده، اسانس، چای، عرق و خوشبوکننده هوا عرضه می‌شوند. از پودر برگ خشک شده برای طعم‌دار کردن غذاهای سنتی، ماست، کشک، دوغ، آش رشته و… استفاده می‌شود.

طرز تهیه دمنوش پونه کوهی:

دمنوش این گیاه جایگزین خوبی برای انواع آنتی بیوتیک‌ها محسوب می‌شود و در طول روز می‌توانید ۲ الی ۳ فنجان از این دمنوش را میل کنید. جهت تهیه دمنوش پونه کوهی مقداری آب رو روی اجاق گاز قرار دهید تا کاملا بجوشد. بعد از رسیدن آب به نقطه جوش اجاق را خاموش کنید. به ازای هر لیوان آب یک قاشق غذاخوری سرخالی گل، برگ پونه کوهی تازه یا برگ خشک شده گیاه را اضافه کنید.

بعد از گذشت ده دقیقه دمنوش شما آماده است سپس دمنوش را از صافی رد کرده و میل کنید. دمنوش و چای این گیاه نقش مهمی در رفع مشکلاتی مانند افسردگی، گلو درد، شپش، آلرژی، آسم، سوختگی، خستگی، یبوست، قارچ، سرفه، سردرد، تورم غدد یا برونشیت و انگل دارد.

طرز تهیه روغن پونه کوهی:

برای تهیه روغن باید پونه تازه را درون روغن مایع بخیسانید سپس آن را در مقابل نور خورشید یا روی اجاق گاز قرار دهید تا آب اضافی آن تبخیر شود. بعد از آماده شدن روغن پونه کوهی آن را از یک صافی رد کنید. در هنگام تهیه روغن از ظروف در بسته استفاده نکنید زیرا در این حالت اسانس آن عوض می‌شود. این روغن معمولا بر روی پوست اعمال می‌شود و از خشکی وچروکی پوست و تیرگی دور چشم جلوگیری می‌کند.

همچنین این روغن در درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی مانند آکنه، بیماری پای ورزشکاران (نوعی بیماری قارچی)، شوره، تاول لب، ‌دندان درد و لثه درد، زگیل، زخم‌های سطحی روی پوست، عفونت قارچی، سرخی و التهاب پوست صورت، پسوریاریس، جای نیش حشرات و… موثر است. از دیگر کاربردهای روغن پونه استفاده از آن در صنعت صابون سازی است که از آن به عنوان پاک کننده پارچه استفاده می‌کنند.

احتیاطات لازم در هنگام مصرف پونه کوهی

احتیاطات لازم در هنگام مصرف پونه کوهی:

این گیاه علاوه بر خواص فراوان ممکن است برای برخی از افراد عوارض چشمگیری به دنبال داشته باشد. از این رو رعایت برخی از نکات در هنگام مصرف این گیاه الزامی است و به شما کمک می‌کند که از عوارض احتمالی آن در امان بمانید.

• قبل مصرف این گیاه با پزشک خود مشورت کنید و جوانب مختلف را بسنجید. در چنین مواردی نظر پزشک معالج در الویت قرار دارد.
• زنان باردار و شیره باید از مصرف این گیاه خودداری کنند زیرا که این گیاه باعث افزایش جریان قاعدگی و انقباض رحم می‌شود از این رو احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد. از طرفی این گیاه ممکن است با شیر زنان شیرده مخلوط شود و عوارضی برای کودک تازه متولد شده به دنبال داشته باشد.
• افرادی که مبتلا به بیماری‌های کلیوی و کبدی هستند از مصرف پونه کوهی خودداری کنند زیرا باعث تحریک این اندام‌ها می‌شود و بیماری را وخیم‌تر می‌کند.
• با این که پونه کوهی نقش مهمی در بهبود عملکرد قلب دارد اما مصرف افراطی آن موجب افت شدید فشارخون، مسمومیت و سردرد شدید می‌شود.
• دو هفته قبل از عمل جراحی از مصرف این گیاه یا فروارده‌های آن خودداری کنید. در غیر این صورت ممکن است موجب افزایش خونریزی و تشکیل نشدن زخم در حین عمل شود.
• ممکن است موجب بروز واکنش‌های آلرژیک در برخی افراد شود این احتمال در افرادی که به خانواده نعناییان حساسیت دارند بیشتر است. می‌توانید قبل مصرف روغن پونه کوهی جهت اطمینان حاصل کردن از عدم حساسیت پوستی آن را روی بخش کوچکی از بدن امتحان کنید‌.

سخن پایانی:

همانطور که گفته شد این گیاه دارای مصارف دارویی و درمانی بسیاری در طب سنتی است. این سبزی معطر به احتمال زیاد در دوران‌های زمین‌ شناسی پلیستوسن و اوایل هولوسن در دشت‌های ایران وجود داشته است. با این حال از اوایل قرن اول میلادی توسط پزشکان یونانی و طبیعت شناسان رومی شناخته شد و مورد استفاده قرار گرفت. نیکولاس کالپپر یکی از معروف‌ترین گیاه شناسان قرن هفدهم، در مورد پونه کوهی و تاثیر آن در درمان بیماری‌ها مقالات بسیاری عرضه کرده است. همه این نکات به خوبی گویای ارزش غذایی بالای این گیاه است.