گل گاوزبان گیاهی علفی است که با نام علمی borago officinallis شناخته می‌شود. این گیاه جزء گیاهان دو لپه‌ای است و به صورت یک ساله تا چند ساله رشد می‌کند. انواع مختلفی گل گاوزبان وجود دارد که هر یک از آن‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. برای آشنایی بیشتر شما با این گیاه پرخاصیت پس از معرفی گل گاو زبان به بررسی انواع مختلف آن می‌پردازیم، پس تا پایان همراه ما باشید.
ویژگی‌ها و مشخصات گیاهی گل گاو زبان:
گل گاو زبان دارای ساقه‌ای تا ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر است که روی ساقه‌های آن شیارها و خارهایی وجود دارد. شاخه‌های آن توخالی و آبدار هستند و دارای برگ‌های ساده، نسبتاً بزرگ، تخم مرغی شکل، نوک تیز و سبز رنگی است که به صورت متناوب روی ساقه‌ها قرار گرفته‌اند. این برگ‌ها و سایر بخش‌های گیاه را تار یا کرک‌های سفید و زبر یا خشنی وجود دارد. گل گاوزبان گل‌هایی به رنگ آبی، سفید و بنفش و به صورت ستاره‌‌ای تولید می‌کند که در قسمت انتهایی ساقه مستقر هستند. میوه این گیاه نیز قهوه‌ای مایل به سیاه است و شکل آن‌ها شبیه فندوق‌های کوچک است.
گل گاوزبان دارای خواص دارویی بسیاری است که برگ، گل، شاخه‌ها و روغن آن دارای کاربردهای دارویی و درمانی هستند. این گیاه شفابخش ابتدا در فرانسه شناخته شد و مورد استفاده درمانی قرار گرفت. می‌توان گفت گل گاوزبان از نواحی شمال آفریقا به سایر نقاط جهان راه یافته است و در حال حاضر در تمام جهان و در مناطقی مثل مدیترانه، قسمت‌های شمالی آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه پرورش داده می‌شود.
گل گاوزبان بیشتر در مناطقی با مراتع سنگ آهک و تکه‌های لخت خاک و همچنین در زمین‌های گچی رشد می‌کند. همانطور که گفته شد این گیاه در سراسر جهان رشد می‌کند و دارای گونه‌های مختلفی در ایران، آمریکا و اروپا است که خواص متفاوت اما ظاهری مشابه دارند. گل گاوزبان را در دامنه‌های کوه البرز می‌توان به وفور یافت گه دارای خواص دارویی بسیاری و مشهوری است. نام قدیمی این گیاه لسان الثور است و دارای مقادیر زیادی نیترات پتاسیم، رزین، مالات کلسیم، منیزیم، اسید فسفریک، منگنز و آلانتوئین است.
گل گاو زبان اروپایی
انواع گونه‌های گل گاوزبان:
تا کنون هشت گونه از گل گاوزبان در دنیا شناخته شده است. در ادامه انواع مهم آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
گل گاوزبان ایرانی:
گل گاوزبان ایرانی با گاوزبان اروپایی که در مناطق مختلف جهان و ایران یافت می‌شود فرق دارد و در واقع از دو تیره مختلف که خواص متفاوتی نیز دارند به شمار می‌روند. برعکس گیاه گاوزبان اروپایی که از شمال افریقا به اسپانیا رفت و جهت خواص دارویی در آن جا تکثیر شد و سپس در تمام دنیا به وفور پخش شد، گل گاوزبان ایرانی فقط در در دامنه رشته کوه البرز و به صورت خود رو رشد می‌کند و به نام گل افعی نیز معروف است.
گاوزبان ایرانی از لحاظ ظاهری نیز با گونه اروپایی تفاوت‌هایی دارد. این گیاه که گیاهی علفی و دو یا چند ساله است می‌تواند تا ارتفاعی حدود 90 سانتی متر رشد کند. کرک‌های مویی فشرده‌ای در قاعده این گیاه و در سایر قسمت‌های آن وجود دارد که این کرک‌‌ها مویی، انبوه و کوتاه هستند و تمام گیاه را پوشش داده‌اند. برگ‌های قاعده دار گیاه گاوزبان ایرانی سرنیزه‌ای و در قسمت دمبرگ نوک تیز هستند که طولی در حدود ۹ سانتی‌متر و عرضی حدود ۲ سانتی‌متر دارند. اما برگ‌های ساقه‌ای آن دارای طول ۱۰ و عرض ۲ سانتی‌متر هستند.
گل‌های این گونه جامی یا استکانی شکل و شبیه گل انار هستند و به رنگ ارغوانی، بنفش و یا لاجوردی دیده می‌شوند. این گل‌ها درشت هستند (درشت‌تر از گل گاو زبان اروپایی) و طولی حدود ۲۵ الی ۳۳ سانتی‌متر دارند. این گل‌ها در پایان به دانه یا تخم‌هایی حلقوی، گرد، لعابی و فندوقی شکل تبدیل می‌شوند.
گونه Echium Amoenum Fisch:
این گونه از گیاه گل گاوزبان بومی ایران است و با نام علمی Echium amoenum و گل گاوزبان ایرانی شناخته می‌شود. این گونه که از گیاهان اندمیک ایران به شمار می‌رود و در دامنه رشته کوه البرز یعنی بخش‌های وسیعی از مناطق شمالی ایران همچون گیلان، منجیل، ارتفاعات عمارلو در چرم کش و سیاه بیشه در ارتفاعات مابین رودبار و منجیل در جنوب رودبار، قسمت‌های شمالی هزویل، کندوان و جنگل پل زنگوله در مینودشت یعنی بین گرگان و نوده می‌روید و قابل مشاهده است.
یکی دیگر از گونه‌های ایرنی گل گاوزبان برای جنس آخیوم، گونه گل گاو زبان خوزستانی (khuzistanicum) است.
گل گاو زبان تازه
گل گاو زبان اروپایی:
گل گاوربان اروپایی دارای گل‌های کوچک‌تری نسبت به ایرانی است و با رنگ آبی روشن دیده می‌شود. همانطور که از اسم آن‌ها مشخص است خاص کشورهای اروپایی هستند اما نمونه ایرانی آن‌ها در اصفهان و آذربایجان نیز قابل مشاهده است. به طور کلی این گونه‌ها از نظر ظاهری اندکی شبیه گل گاو زبان ایرانی هستند اما از نظر خواص با یکدیگر متفاوت دارند. یکی از خواص این نوع گاو زبان این است که سرشاخه، گل و برگ آن‌ها مقداری شوره دارد که عرق و ادرار را زياد می‌کند این در حالی است که گل گاوزبان ایرانی این ویژگی را ندارد. انواع مختلفی گل گاوزبان اروپایی وجود دارد که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
گونه Anchusa Italica Retz:
گونه Anchusa Italica Retz که مترادف آن A.Azurea Mill و A.Paniculata Ait است به زبان فرانسوی Italic , Buglosse D و به انگلیسی Sea Bugloss نامیده می‌شود. این گونه از گونه‌های اروپایی و یکی از اعضای خانواده Boraginaceae است که غالبا در ایتالیا می‌روید.
البته در مناطقی از ایران نیز رشد می‌کند که از جمله آن می‌توان به مناطقی شرقی در نواحی مرزی هریرود و شمال کشور در گیلان، رودبار و مازندران، کن و سولقان از مناطق اطراف تهران، آذربایجان یعنی نزدیک تبریز و یام، ازنای لرستان و اصفهان اشاره کرد. این نوع گل گاوزبان گیاهی دو ساله یا چند ساله است که دارای برگ‌هایی است که از تارهای سفید و خاکستری پوشیده شده‌اند و رنگ گل‌های آن آبی است.
گونه vulgare:
این گونه با نام علمی E. vulgare به گاوزبان افعی Viper’s bugloss معروف است و بسیار شبیه گل گاوزبان ایرانی است. این گاوزبان بیشتر در در کشورهای اروپایی دیده می‌شود و گل گاوزبان افعی نامیده می‌شود. در واقع این گونه بومی شمال آمریکا است و در مناطقی از اروپا و آسیا نیز یافت می‌شود. گونه E.vulgare دو ساله است و می‌تواند تا ارتفاعی حدود ۱ متر رشد کند. گل‌های این گونه با رنگ‌های آبی و گاهی سفید رنگ دیده می‌شوند. در بیشتر موارد کولیتوارهای پاکوتاه این گونه تکثیر داده می‌شوند.
گونه (E. wildpretii) E. bouraeacum:
این گونه که در جزایر قناری به صورت پراکنده می‌روید، گیاهی دو ساله و بلند است که دارای برگ‌های کرک دار نقره‌ای و گل‌هایی به رنگ قرمز است که در گل آذین خوشه مانند دارد.
یک شاخه گل گاو زبان
خواص و موارد منع گل گاوزبان:
پس از آشنایی با انواع گل گاوزبان حال بهتر است با خواص و موارد منع این گیاه فوق‌العاده آشنا شوید.
خواص مصرف گل گاوزبان:
- این گیاه دارای خاصیت آرامش بخش و تسکین دهندگی اعصاب است که مهم‌ترین خاصیت شناخته شده برای این گیاه به شمار می‌رود. گل گاوزبان باعث تقویت اعصاب و روان می‌شود و از گذشته تا کنون از دم کرده آن برای کاهش استرس و ترس، مشکلات کم خوابی و بی خوابی استفاده شده است.
- درمان سرماخوردگی نیز یکی دیگر از خواص فوق العاده این گیاه است. از دمنوش گل گاو زبان برای درمان سرماخوردگی و سرفه‌های شدید ناشی از آن در فصول سرد سال بسیار استفاده می‌شود.
- از گل گاو زبان برای از بین بردن ورم حفره های بینی، گرفتگی صدا، درمان ناراحتی‌های مجاری تنفسی و گلو درد گلو نیز استفاده می‌شود.
- دارای مقادیری از منیزیم است و به همین دلیل باعث پیشگیری از سرطان‌هایی چون کبد، پستان و پروستات می‌شود.
- رای پوست نیز بسیار مناسب است. از روغن آن می‌توان به منظور نرم کردن پوست‌های خشک و درمان خارش پوستی استفاده کرد. به این منظور باید مقداری از روغن گل گاوزبان را به پوست بمالید و تا زمان بهبودی پوست این کار را تکرار کنید.
- خاصیت‌های درمانی همچون تصفیه کنندگی خون، کاهندگی تب، داشتن خاصیت ضد التهابی، ضد حساسیت بودن، نشاط آور بودن و کاهش دلهره از دیگر خواص این گیاه به شمار می‌روند.
گل گاو زبان آبی
موارد منع مصرف گل گاو زبان:
با وجود این که گل گاوزبان دارای خواص دارویی و درمانی بسیاری است اما نباید در مصرف آن زیاده‌روی شود زیرا این امر می‌تواند باعث مشکلاتی برای فرد مصرف کننده شود. توصیه می‌شود کسانی که به فشار خون مبتلا هستند آن را با لیموترش مصرف کنند زیرا در غیر این صورت می‌تواند فشار خون را افزایش دهید و خطرساز شود. این گیاه دارای ماده‌ای به نام آلکالوئید است پس افراد باردار و شیرده باید از مصرف گیاه گاوزبان خودداری کنند.
جمع بندی:
گیاه گل گاو زبان نوعی گیاه دارویی است که به دلیل داشتن خواص درمانی بسیاری که دارد در سراسر دنیا محبوب است. به همین دلیل سعی کردیم در این مقاله این گیاه و انواع گل گاوزبان را به طور کامل بررسی کنیم و همچنین خواص درمانی این گیاه را شرح دادیم که امیدواریم مورد توجه شما عزیزان قرار گرفته باشد.
