چای ترش یکی از انواع دمنوشها است که در بین مردم به خصوص کشورهایی همچون ایران و مناطق خاورمیانه مصرف بالایی دارد. این ماده پر ارزش دارای خواص دارویی زیادی است که جهت درمان برخی از بیماری ها نیز در طب سنتی از آن استفاده میشود. بوته چای ترش به صورت درختچه هایی است که گل هایی با رنگ ارغوانی و زیبا را بر روی شاخه های خود دارد. شکوفه های چای ترش به صورت خشک یا تازه دارای خواص درمانی زیادی هستند. از دمنوش چای ترش در مناطق مختلف به عنوان یک نوشیدنی استفاده میشود این نوشیدنی ممکن است به صورت گرم و یا سرد مصرف شود.
معرفی مشخصات گیاه شناسی چای ترش:
چای ترش با نام علمی Hibiscus sabdariff و یا چای قرمز بیشتر شناخته میشود. این نوع چای در مناطق و اقلیمهای گوناگون دیگر دارای نام های متعددی همچون چای مالمیرو چای مکه است. در کشورهای مختلف همچون آمریکا آن را به اسم چای جامائیکا و در آفریقای شمالی با نام چای سودانی معروف است. همانطور که از نام آن پیداست چای ترش دارای مزه های ترش است که سرشار از انتی اکسیدانهای قوی و ضد سرطانی است. به دلیل ترش بودن برخی افراد آن را همراه با قند مصرف میکنند.
گیاهان چای ترش
بیش از 300 گونه از گیاه چای ترش در مناطق مختلف قرار دارد که بیشتر در مناطق گرمسیری و نمیه گرمسیری است. خاستگاه اصلی این گیاه ابتدا در مناطق غربی افریقا بوده است اما به مرور زمان دانه های این گیاه ارزشمند به دیگر مناطق مختلف جهان مانند آسیا، استرالیا، هند، مالزی، اتریش و … گسترش پیدا کرده است و در این مناطق نیز کشت میشوند.
همانطور که گفته شد چای ترش بیشتر در مناطقی با دمای هوای بالا و شرایط گرمسیری رویش پیدا میکند. بنابراین این ماده ارزشمند بومی مناطق ایران نیست و تنها به دلیل مساعد بودن هوای بخشی از کشور مثل مناطق سیستان و بلوچستان میتوان آن را در این مناطق کشت کرد.
خصوصیات گیاه شناسی چای ترش:
چای ترش یا چای مالمیر از خانواده مالواسه است که نوعی گیاه یک ساله محسوب میشود. این گیاه جز گیاهانی است که دارای شاخه هستند و یا به اصطلاح بوته دار محسوب میشوند. ارتفاع حدودی بوته چای ترش از 60 سانتیمتر تا 4 متر ممکن است برسد. بر روی بوته آن برگ‌هایی وجود دارد که قلب مانند هستند و خطوطی حاشیه دار درون آن‌ها قرار دارد و در اطراف نیز دندانه دندانه و مدور هستند.
رنگ برگها سبز روشن تا تیره است که با دمبرگی به شاخه متصل شده اند. گیاه چای ترش در فصل مناسب دارای شکوفه هایی از گلهای قرمز رنگ است که این شکوفه ها همان چای ترشی هستند که مورد مصرف قرار میگیرند. میوه چای ترش دارای ابعادی حدود 5 سانتیمتر است که توسط کاسبرگی گوشتی مانند که تعدادی دانه را درون خود احاطه کرده پوشیده شده است.
گیاه چای ترش دارای ریشه عمیقی است و برای تکثیر میتوان از دانه های آن که درون غلاف کاسبرگ قرار گرفته استفاده کرد. گلهای زیبا و سرخ گیاه چای ترش دارای پنج گلبرگ است که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و دارای پرچمی بلند درون آن است. این گلها با ظاهر زیبایی که دارند مورد توجه حشرات قرار میگیرند و سبب گرده افشانی در بین بوته های آن میشوند.
چای تازه دم با گل ترش
مناطق مناسب برای کاشت چای ترش:
برای کاشت دانه های چای ترش نیازمند یک سری شرایط خاص هستیم. این شرایط شامل حداقل دمای 25 درجه سانتیگراد و میزان بارندگی حدود 125 میلیمتر است. همچنین بهتر است در زمان کشت دانه های چای ترش مدت زمان 4 الی 8 ماه اول حدودا دمای بین 21 درجه و هوای مطلوب برای رشد باشد.
از آنجا که در برخی مناطق مختلف شاخه و برگهای گیاه چای ترش نیز مورد استفاده قرار میگیرد، برخی از اهالی آن را برای استفاده از برگهای آن به صورت کشت زمستانه و در اسفند ماه کشت میکنند و برخی برای استفاده از کاسبرگها و گلها آن را به صورت بهاره کشت میکنند. گیاه چای ترش در برابر سرما بسیار حساس است و مناسب‌ترین محیط برای رشد آن نیز مناطق گرمسیری تا ارتفاع 900 متری از سطح دریا است.
نور مناسب و کافی یکی از خصوصیاتی است که گیاه چای ترش برای رشد مناسب خود نیاز دارد. میزان تابش نور در 4 یا 5 ماه اول باید حدود 13ساعت باشد تا از گلدهی زودرس گیاه جلوگیری شود. برای کشت گیاه چای ترش باید این نکته را در هنگام کاشت در نظر بگیرید که در برخی مناطق طول مدت روز و تابش نور کمتر است. از آنجا که این گیاه برای رشد بهتر خود به تابش منظمی نیاز دارد، باید در هنگام کاشت چای ترش مدت زمان و طول روز فصل کاشت و جوانه زنی در چند ماه اول را به خوبی در نظر بگیریم.
میزان آبیاری گیاه چای ترش باید به حدی باشد که به گیاه آسیبی وارد نشود. میزان بارندگی سالانه برای رشد مناسب این گیاه حدود 1000 تا 3000 میلیمتر است. هرچه گیاه چای ترش دوره های خشکی را در طی ماههای اخر رشد خود متحمل شود کیفیت آن مطلوبتر خواهد شد. در برخی مناطق که دارای میزان بارشهای سالانه کمی هستند، بهتر است گیاه چای ترش را به طور متناوب آبیاری کنیم.
شربت و چای ترش
خاک مناسب برای کاشت چای ترش خاکهای شنی (سبک) و خاک متوسط (لومی) است. این گیاه در خاکهای مختلف از نظر پی اچ به خوبی رشد میکند و بهتر است خاک دارای سطح مناسبی از رطوبت باشد. خاک مورد نظر برای رشد گیاه چای ترش باید حدود 32 درصد مرطوب باشد و تغییرات رطوبتی آن در فصول خشک 16 درصد و در فصول پر آب حدود 60 درصد باشد. برای رشد گیاه چای ترش بهتر است خاک دارای قابلیت نفوذپذیری باشد. لذا خاک‌هایی همچون شنی که دارای سطحی از هوموس هستند بسیار مناسب هستند.
نحوه تکثیر گیاه چای ترش و برداشت آن چگونه است؟
برای کاشت گیاه چای ترش بهتر است ابتدا زمین مورد نظر را حداقل تا عمق 20 سانتیمتری شخم بزنید، سپس بذرها را در محلهای مناسب با فاصله از یکدیگر درون خاک قرار داده و روی آن را پوشش دهید. برخی مناطق گیاه چای ترش را از طریق قلمه زنی کشت میکنند در این صورت عمق ریشه گیاه تازه کشت شده زیاد نیست و از کیفیت کاسبرگهای آن نیز کاسته میشود.
فصل مناسب برای کاشت گیاه چای ترش نسبت به محصول برداشت شده متفاوت است. فصل مناسب برای کشت این گیاه در مناطق گرمسیری در اردیبهشت ماه است و اما فصل مناسب برای آن در محیط‌های معتدل از اوایل فروردین تا اواخر مرداد ماه است. برای کاشت گیاه چای ترش میتوانید ابتدا دانه های آن را درون محیطی مناسب و کوچک با دما، میزان رطوبت و خاک مناسب کشت کنید.
سپس بعد از جوانه زنی آن را تنک کرده و در محیط های دیگر قرار دهید. میزان کود دهی مناسب برای رشد گیاه چای ترش باید به قدری باشد که سبب خرابی و کاهش میوه آن نشود و بهتر است از کود آمونیاک استفاده شود.
زمان مناسب برای شکوفه دهی گیاه چای ترش در اواخر اردیبهشت تا اوایل مهر ماه است و مدت زمانی که کاسبرگ آن را برداشت میکنند حدوداً آبان تا آذر ماه است. برای برداشت به موقع کاسبرگ باید هنگامی اقدام به برداشت کرد که بافت چوبی مانند درون آن شکل نگرفته باشد و کاسبرگ دارای بافتی نازک، پیچیده و گوشتی باشد. هنگام برداشت کاسبرگها به این نکته بسیار توجه کنید که سریعا آن را از بافت چوبی درونی جدا کنید تا دچار کپک نشود. زمان برداشتن کاسبرگها بعد از ریزش گل و قبل از باز شدن غلاف چوبی درون کاسبرگ است.
مصارف پزشکی چای سبز:
گیاه چای ترش با طبعی که دارد یک نوع خنک کننده و آرام بخش به شمار می‌رود. در پزشکی و طب سنتی از دمکرده آن به عنوان کاهنده تب استفاده میشود. گیاه چای ترش دارای برگهای سرشار از خاصیت ویتامین c است که در درمان بیمارهای هایی همچون سرماخوردگی و سرفه برای تقویت سیستم ایمنی بدن از آن استفاده میشود.
گلهای چای ترش دارای سطح بالاتری از انرژی هستند که باعث کاهش فشارخون، درمان سوهاضمه و رفع بیماریهای کبدی میشوند. برخی از اطبای طب سنتی به افرادی که دچار حملات قلبی میشوند توصیه میکنند که از دمکرده کاسبرگ آن استفاده کنند. از جمله ویژگیهای دیگر کاسبرگ میتوان به خاصیت بالای انتی اسکوربیک در آن اشاره کرد. این گیاه همچنین خواص تب بری نیز دارد.
در برخی مناطق از ریشه گیاه چای ترش به خاطر خاصیت ضدعفونی کنندگی آن استفاده میکنند. همچنین با وجود مزه تلخی که دارد اما تقویت کننده موثری برای هضم غذا در معده، تقویت کننده قوای جنسی، پیشگیری کننده از سرطان و حملات قلبی و بیماریهای عصبی است.
از عوارض زیاده روی در مصرف آن میتوان به التهابات رودهای و افزایش غلظت خون اشاره کرد.
گل چای ترش
جمع بندی:
چای ترش یکی از انواع نوشیدی های محبوب است که در مناطق مختلف جهان با نامهای مختلف شناخته میشود. این نوشیدنی ارزشمند دارای خواص درمانی زیادی است که به راحتی میتوان از آن برای بیماریهای گوارشی، سرماخوردگی، سرفه و … استفاده کرد. خاستگاه ابتدایی چای ترش مناطق گرمسیری آفریقای غربی بوده است که بعدها توسط بردگان و مهاجرت به مناطق مختلف جهان نیز گسترش یافته است. این ماده ارزشمند بیشتر در مناطقی با آب و هوای گرمسیری رشد میکند، به نحوی که برای رشد نیازمند خاکی با ترکیب مناسب، آبیاری کافی، رطوبت و دمای مناسب است.